Op het stenige Centrumeiland valt het houten gebouw van De Warren meteen op, met zijn ‘mikado’ voorzetgevel van balken. Ook bij binnenkomst is het gebouw bijzonder: de entree is als een kathedraal van hout. Blikvanger is de ‘Machu Picchu’ trap die de verdiepingen met elkaar verbindt. Rondom die trap zijn gemeenschappelijke ruimten gegroepeerd, zoals een kinderspeelkamer, een muziekstudio en thuiswerkplekken. En daaromheen de 36 woningen. “Collectiviteit is een kernwaarde van het gebouw”, legt Verdonk uit. “De bewoners, die samen het initiatief namen, wilden hier een actieve gemeenschap creëren.”

Ook een thuis voor dieren
Naast collectiviteit is ook natuur een belangrijke waarde. Verdonk: “De initiatiefnemers wilden de natuur in het gebouw terug laten komen; het moet niet alleen voor mensen maar ook voor dieren een thuis zijn. In samenspraak met hen ontwierpen we een gebouw dat grotendeels bestaat uit hout. Hout heeft een positief effect op de gemoedstoestand en de gezondheid van mensen; daar is veel onderzoek naar gedaan bij scholen. Bovendien legt hout CO₂ vast, terwijl bij de productie van beton en staal juist extreem veel CO₂ wordt uitgestoten.”

“Met de gevel brengen we de natuur in het ontwerp”, vertelt Verdonk. “De open gevelbekleding geeft ruimte voor vleermuizen. Ervoor hebben we een constructie van balken geplaatst waarin plantenbakken en nestgelegenheden zijn geïntegreerd: de mikado voorzetgevel. En in de veertig centimeter rondom het gebouw mag je in Amsterdam ‘tegelwippen’: daar hebben we klimplanten geplaatst die langs draden helemaal tot bovenaan kunnen groeien. De irrigatie van het gevelgroen komt via een ingenieus systeem uit de regenwaterberging op het polderdak. Als de plantenbakken verzadigd zijn, loopt het overtollige regenwater weg in een wadi in de gemeenschappelijke tuin.”

De eerste begroeiing baant zijn weg naar boven langs de houten gevel.

Het hele jaar bloemen
De Warren is in 2023 opgeleverd. “Het is nu het eerste jaar dat alles kan groeien, maar sommige planten zijn al hoog gekomen. De inheemse beplanting is, door bewoners die ervoor gestudeerd hebben, zo samengesteld dat ze het hele jaar door bloemen en vruchten draagt. We zien ernaar uit hoe zich dat komende jaren gaat ontwikkelen. Van bewoners kregen we al foto’s van de eerste vogelnesten in de gevel. Die beperken zich niet tot de inbouwvoorzieningen; de vogels nestelen gewoon bovenop de balken.”

Er is voor gekozen om De Warren niet op het lokale warmtenet aan te sluiten, maar de warmteopwekking in eigen hand te houden. “De heipalen van dertig meter zijn getransformeerd tot ‘energieheipaal’. Met slangen door de palen als warmtewisselaar en een warmtepomp, wordt bodemwarmte of koeling gewonnen en door het gebouw gedistribueerd. Zonnepanelen op het dak voorzien in de elektriciteit.”

Beperkt budget
De Warren is opgezet als coöperatie. Om de woningen betaalbaar te houden – ze zijn alle sociale- of middenhuur – was het budget beperkt. Toch is het gelukt om een vergaand natuurinclusief gebouw neer te zetten. “Het is een misverstand dat het onbetaalbaar is om met hout te bouwen. Als het hier kan, in deze omgeving, met dit bescheiden budget, dan kan het overal. Weliswaar is dit geen commercieel project dus we hebben geen marge. Maar bij commerciële projecten zijn de budgetten ook groter en is er dus nog meer mogelijk.”

Verdonk presenteert De Warren tijdens de uitreiking van de Award Natuurinclusief Bouwen & Ontwerpen 2023.

Gerecycled hout
De bouw was soms een ontdekkingstocht, vertelt Verdonk. “Bij ons is elk project anders. Op deze schaal natuurinclusieve gevels maken hadden we nog niet eerder gedaan. Het regenwatersysteem is relatief complex, dat hebben we gedurende het project simpeler en slimmer gemaakt.” Ook het gebruik van gerecycled hout was een uitdaging: “Het gevelhout is volledig gerecycled. Inmiddels kun je dat kant-en-klaar inkopen, maar toen wij hiermee bezig waren kon dat nog niet. Wij hebben afgedankte meerpalen en remmingswerken opgehaald bij de afvalverwerker. Daar wisten ze niet wat ze ermee moesten; het hout is te hard om te versnipperen, en zagen is complex omdat er staal in zit. Dat we dit hout toch konden gebruiken, is mede mogelijk door de vele uren die wij en de bewoners erin hebben gestoken.”

Open-source
Andere ontwerpers en bouwers kunnen hun voordeel doen met dit pionierswerk. “Veel elementen van De Warren zijn gemakkelijk toepasbaar op andere gebouwen, zoals de open gevelbekleding, de mikado voorzetgevel en het polderdak.” Die toepasbaarheid was een van de redenen waarom de jury van de Award zo enthousiast was over het project. Verdonk: “Het project is open-source. Alle kennis die is opgedaan tijdens het ontwerp en de bouw, delen we met geïnteresseerden. We geven veel rondleidingen en we schrijven een inspiratieboek over onze ervaring met De Warren.”

Ook coöperatie De Warren deelt haar ervaringen. “De initiatiefnemers hebben hier een bijzondere woonvorm gerealiseerd: zij zijn zowel mede-eigenaar van het pand als huurder van een woning. Als collectief hebben zij intensief meegedacht over het ontwerp, voor financiering gezorgd, en het bouwproces begeleid.” Hoe ze dat hebben aangepakt is te lezen in de uitgebreide kennisbank op de website van de coöperatie.

Tekst: Mariël Verburg, Vogelbescherming Nederland, 14 februari 2024
Beeld: Mirjam Verschoor, Natrufied Architecture