Wat is het verschil tussen inheems en autochtoon?
“Inheems betekent dat een soort in het wild voorkomt in een gebied. Maar een soort kan inheems zijn in een enorm verspreidingsgebied in de wereld. Knoopkruid is bijvoorbeeld inheems in Nederland maar ook in Polen en Spanje. Het knoopkruid dat in het wild in Nederland groeit, noemen we de autochtone populaties. Deze hebben zich na de laatste ijstijd uit zichzelf hier gevestigd; het heeft zich aangepast aan de Nederlandse omstandigheden en deze aanpassingen zijn opgeslagen in het DNA. Het kan bijvoorbeeld omgaan met onze natte winters, terwijl dezelfde plant in Polen goed kan omgaan met koude winters met veel sneeuw.”

Waarom zijn autochtone planten beter voor het herstel van biodiversiteit?
“Iedere plant heeft waarde, en inheemse soorten zijn altijd een goede keus. Maar uit onderzoek* blijkt dat autochtoon materiaal nóg beter aansluit bij insecten en andere organismen in de omgeving. Ze delen een geschiedenis van duizenden jaren. In die tijd zijn ze op elkaar afgestemd geraakt: de planten bloeien op het juiste moment en bieden daardoor op het juiste moment voedsel aan lokale populaties van vlinders, wilde bijen en andere insecten. Als het materiaal van verder weg komt, heeft het minder aansluiting bij lokale organismen. Als je bijvoorbeeld knoopkruid uit Nederland vergelijkt met knoopkruid uit Hongarije of Noord-Amerika, dan zie je dat in Nederland meer organismen gebruik maken van de Nederlandse plant.”

Wat gebeurt er als je planten van elders gebruikt?
"Elke plant die bloeit is mooi meegenomen; een plant uit Hongarije kan ook aantrekkelijk zijn voor insecten. Maar die heeft misschien lange tijd nodig om zich aan te passen aan onze omstandigheden, om aantrekkelijk te worden voor alle andere insecten en organismen waar de soort relaties mee heeft in Nederland. En de tijd dringt, we zitten met een biodiversiteitscrisis. Als herstel van biodiversiteit je doel is, dan gaat dat sneller als je planten van hier neemt. Die sluiten perfect aan bij ons ecosysteem.”

“Daarnaast is er een ethische overweging: als je materiaal van elders gebruikt, kan dat bestaande wilde populaties verstoren, bijvoorbeeld doordat ze met elkaar kruisen via bestuiving. Over de gevolgen daarvan weten we nog niet veel. In stedelijk gebied gebeurt het al eeuwen, maar in de buurt van natuurgebieden gaan we uit van het voorzorgsprincipe: als je niet weet of het schade kan doen, kun je het beter voorkomen.”

Waarom zijn autochtone planten duurder?
“Het kweken van autochtone planten en zaden vraagt veel tijd en dus ook geld: om de natuur in te gaan, het goede materiaal te verzamelen en de productie op te zetten. En Nederland is duur dus het kost meer om hier te produceren. Veel zaad wordt geproduceerd in landen met lage grond- en arbeidsprijzen, eventueel met gebruik van chemische middelen en soms met doorgefokte planten. Dat teelt makkelijker en is dus goedkoper. Onze klanten gaan voor genetische kwaliteit, maar er zullen ook mensen zijn die kiezen voor minder duur; ik snap dat die keuze soms moeilijk is.”

Hoe weet je of zaden of planten autochtoon zijn?
“Dat kan de kweker je vertellen. Op onze kwekerij Cruydt-Hoeck bijvoorbeeld kunnen we uitleggen welke soorten we als autochtone zaden kunnen leveren en welke nog niet. Samen met een aantal andere organisaties zijn we aan het nadenken over een systeem waarbij je kunt traceren waar het materiaal vandaan komt, en dat op de verpakking kunt zien. Zo willen we het bewustzijn vergroten en de keuze tussen autochtoon en niet-autochtoon makkelijker maken. Misschien dat andere leveranciers dan ook zien dat er een markt is voor autochtoon materiaal en daar een verdienmodel van maken. Ik hoop dat we meer concurrentie gaan krijgen, dat zou goed zijn voor het herstel van de biodiversiteit.”

*Walter Durka et al., ‘Project RegioDiv – genetische Vielfalt krautiger Pflanzen in Deutschland: Ergebnissen und Empfehlungen für die Regiosaatgut-Praxis’, Natur und Landschaft, 2024.
*Anna Bucharova et al., ‘Genetic differentiation and regional adaptation among seed origins used for grassland restoration: lessons from a multispecies transplant experiment’, Journal of Applied Ecology, 2016.
*Anna Bucharova et al., ’Plant ecotype affects interacting organisms across multiple trophic levels’, Basic and Applied Ecology, 2016.

Tekst: Mariël Verburg, Vogelbescherming Nederland, 18 december 2024
Beeld: Cruydt-Hoeck