×
home architectenbureau woningcorporatie gemeente projectontwikkelaar actueel downloads award natuur-inbouw

Een getijdenpark midden in Rotterdam

image
In Rotterdam wordt de oude Keilehaven omgevormd tot een groen woon-, werk- en recreatiegebied. De Urbanisten ontwierpen een omgeving waarin lokale natuur weer de ruimte krijgt, inclusief de getijden. “Door negen terrassen krijgen eb en vloed vrij spel. Zo kan midden in de stad een nieuw ecosysteem ontstaan”, vertelt landschapsarchitecte Marit Janse van De Urbanisten. Het bureau voor stedenbouw en landschapsarchitectuur won met dit ontwerp de Award Natuurinclusief Bouwen en Ontwerpen 2023.

Elke wereldstad kent ze wel: oude haven- en industriegebieden die zijn ingehaald door de tijd. Sommige raken in verval, andere zijn broeinesten van creativiteit. Ondergingen havengebieden vroeger als vanzelf hun veranderingen, tegenwoordig zijn het ‘herontwikkelingsgebieden’ met een stevige inbreng van stadsbesturen. Zoals het Rotterdamse Merwe-Vierhavengebied (M4H) aan de noordoever van de Nieuwe Maas. Deze ongeveer 130 hectare grote zone verandert stilaan in een nieuw woon- en werkgebied. Inclusief stadsnatuur, waaronder het Getijdenpark Keilehaven.

De rivier centraal
“Het park komt voort uit een groter idee om de rivier weer een centrale ruimte in de stad te laten innemen”, vertelt Janse. “Met de kans om verloren natuurwaarden te herstellen. Zo’n 93 procent van de Rotterdamse oevers is versteend. Met het getijdenpark creëren we via terrassen weer natuurlijk verlopende oevers waar de dynamiek van eb en vloed vrij spel heeft. Het getijdeverschil bedraagt hier maar liefst 1.70 meter.”

Om de mogelijkheden en kansen voor de biodiversiteit te verkennen, werd vanaf de start een ecoloog bij het project betrokken. Een eerste vereiste was om het vijf meter diepe havenbekken ondieper te maken. Daartoe werden ambachtelijk gevlochten matten van zogenaamde wiepen (bundels wilgentakken) afgezonken. Daarbovenop kwam een laag van stenen. De getijdenterrassen worden vanaf de kop van de Keilehaven richting de monding steeds groter en dieper. Elk terras stroomt dus bij een ander getijdeniveau onder water. De getijdewerking is goed zichtbaar in de breedte van het watervlak, dat gedurende de dag steeds verandert.

Getijdenpark Rotterdam doorsnede

Rijk voedselaanbod
Op de terrassen kan een diversiteit aan oevervegetatie groeien, vertelt Janse. “Het laagste terras is geschikt voor biezen en riet. Wat hoger kun je soorten als kattenstaart, valeriaan en watermunt verwachten. En op weer een hoger niveau een vloedbos van wilgen met spindotters.” Langzaam ontstaat zo een groene oase midden in de stenige stad, goed voor biodiversiteit en klimaatadaptatie. Het zuiverende vermogen van de water- en oeverplanten zorgt bovendien voor een betere waterkwaliteit.

Janse: “Na water en planten volgt als vanzelf het insectenleven. Er ontstaat een geschikt onderwatermilieu voor allerlei organismen zoals vissen en weekdieren. En met zo’n rijk voedselaanbod volgen de vogels als vanzelf. Denk aan futen en aalscholvers, maar ook de ijsvogel heeft hier al een plek en nestelt vermoedelijk in een oever onder een steiger. Het riet zal weer andere vogelsoorten aantrekken. En doordat het park niet verlicht zal worden, kunnen ook nachtelijke bezoekers zoals vleermuizen een plek vinden. Zo ontwikkelt zich een nieuw ecosysteem.”

Zover is het nu nog niet. Het zal nog even duren voordat de terrasbodems zich hebben gezet. Maar binnenkort zullen de Rotterdammers op loopafstand van versteende wijken toch al op de bankjes of op kruidenrijke grasveldjes kunnen zitten of struinen over het knuppelpad. Er wordt spaarzaam ingezaaid, voor de rest is het vooral aan de natuur om de vegetatie tot ontwikkeling te laten komen. “De kleine mantelmeeuw heeft het park in elk geval al ontdekt en zoekt z’n voedsel tussen het aanspoelsel op een zandvlakte. Scholeksters en andere steltlopers zijn ook al gespot. Een paartje knobbelzwanen woont hier al jaren. Ze hebben zich gelukkig niet laten verstoren door alle werkzaamheden.”

Circulair
Het project experimenteert niet alleen met de werking van getijden maar ook met circulaire materialen. “We hergebruiken materialen die elders in Rotterdam vrijkomen. Zoals 10.000 ton aan zand afkomstig uit het Museumpark, 2.000 kubieke meter ballastmateriaal uit het tramspoor Reyerdijk en 1000 kubieke meter afgedankte betonstraatstenen uit de Agniesebuurt.” Dat levert soms zelfs een hogere kwaliteit op dan nieuw materiaal, vertelt Janse: “Bijvoorbeeld doordat de PH-waarde van oud materiaal lager is dan van nieuw materiaal, waardoor plantengroei eerder zal ontstaan.”

Natuursensitief
Of De Urbanisten blij zijn met de Award? “Ja, we zijn vreselijk trots. Wij zijn gericht op herstel van biodiversiteit en werken ‘natuursensitief’. Daarmee bedoel ik dat we in onze ontwerpen nadrukkelijk uitgaan van de medestadsbewoners uit de flora en fauna. We willen dingen ten goede veranderen. Daarnaast is de prijs ook heel inspirerend. Voor het publiek, maar ook voor andere bureaus. Het laat zien dat stedelijke ontwerpen zich heel goed laten verenigen met meerwaarde voor de natuur.”



Tekst: Paula Huigen en Mariël Verburg, Vogelbescherming Nederland, 21 december 2023
Beeld: De Urbanisten

image

Getijdenpark Keilehaven wint Award

Getijdenpark Keilehaven in Rotterdam heeft de Award Natuurinclusief Bouwen & Ontwerpen gewonnen. De vakjury reikte vanmiddag de prijs uit op de Dutch Design Week. Vogelbescherming Nederland deelt de prijs één keer in de twee jaar uit aan het meest natuurinclusieve project of ontwerp van Nederland.

image

Op zoek naar ontwerpers die de nieuwe tijd inluiden

Als directeur van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) onderzoekt Saskia van Stein hoe ontwerpers kunnen helpen grote maatschappelijke vraagstukken te beantwoorden. Als jurylid voor de Award Natuurinclusief Bouwen & Ontwerpen hoopt ze op inzendingen die mensen niet boven maar ín de natuur plaatsen.

image

Nominaties Award Natuurinclusief Bouwen bekend

Het meest inspirerende natuurinclusieve project of ontwerp van de afgelopen tijd is bijna bekend! Uit de 38 inzendingen heeft de vakjury er 7 genomineerd. De winnaar wordt 26 oktober bekendgemaakt tijdens de Dutch Design Week.

image

Biodiversiteit stimuleren? Kies de juiste plantensoorten

Het najaar is de ideale tijd om te planten en te zaaien. Maar welke aanplant je kiest voor biodiversiteit, hangt af van de bodem en de karakteristieke flora van het gebied. Jojanneke Bijkerk helpt, met haar bedrijf Cruydt-Hoeck, gemeenten bij de invulling en het beheer van de groene openbare ruimte.

Alle van nature in het wild levende vogels en vleermuizen zijn strikt beschermd. Voor aanvang van bouw- en renovatiewerkzaamheden is het van belang rekening te houden met de wettelijke vereisten die voortvloeien uit de Wet natuurbescherming.

Meld je aan voor de nieuwsbrief