×
home architectenbureau woningcorporatie gemeente projectontwikkelaar actueel downloads award natuur-inbouw

Een groene waterloop in je gevel

image
Als in een kronkelig riviertje loopt het regenwater door een geul ín de gevel naar beneden. Architect Victor Retel Helmrich ontwierp met zijn Ontwerpatelier RHeia een open hemelwaterafvoer. De algen, mossen en planten die zich in de geul vestigen, zorgen voor vergroening van de gevel. Ofwel: hoe je met ecologische kennis en creativiteit kunt bijdragen aan vergroening van de stad.

Hoe leuk is het om regenwater te zíen weglopen door de afvoer, in plaats van het aan het zicht te onttrekken met een kunststof regenpijp. Alleen al vanwege dat schouwspel van het water zou je de open hemelwaterafvoer van architect Victor Retel Helmrich in je gebouw willen. “In de gevel is een open groef gemaakt waardoor het water kan wegstromen,” vertelt Retel Helmrich over zijn ontwerp. “Door de organische vorm van de geul, met richeltjes, gaatjes en poeltjes, blijft er water achter zodat er algen, korstmossen en zelfs varenachtigen kunnen groeien. Zo combineer je regenwaterafvoer en spontane vergroening van de gevel.”

Verkoeling in de stad
Vergroening in de steden is belangrijk, vindt Retel Helmrich: “In de eerste plaats vanwege de klimaatopgave: groen biedt verkoeling in de stad. Maar ook voor de biodiversiteit: veel vleermuizen, vogels en insecten moeten het hebben van de stedelijke natuur. En mensen die in contact zijn met natuur in de stad, voelen zich beter en worden natuurbewuster.”

In al zijn gebouwen probeert Retel Helmrich natuurlijke processen toe te laten tot zijn ontwerp. Ook om het gebouw mooier te maken. “Architecten maken prachtige gebouwen maar ze zijn vaak te ‘hard’, ze laten geen natuur toe. Hun mooiste moment is kort na de oplevering, dan worden de foto’s gemaakt.” De veroudering die daarna optreedt, is ongewenst. Maar Retel Helmrich pleit ervoor om de veroudering juist in je voordeel te laten werken. “Denk aan kastelen en stadsmuren die eigenlijk alleen maar mooier worden in de tijd. Op dezelfde manier geef ik de natuur de ruimte om in te grijpen op mijn ontwerp, zonder dat je van tevoren precies weet hoe.”

Bewust niet gepatenteerd
De hemelwaterafvoer is nog een prototype. Nadat hij is gedemonstreerd op een aantal exposities, is hij nu gemonteerd tegen de gevel van Retel Helmrichs eigen woning. De meeste reacties uit het veld zijn positief, en de architect is in gesprek met een bouwbedrijf dat het idee mogelijk wil uitproberen in een nieuwbouwproject. “Van veel architecten heb ik gehoord dat ze deze vorm van regenwaterafvoer graag willen toepassen. Ik kan ze daarbij adviseren. Het idee is niet beschermd of gepatenteerd. Dat wil ik ook niet, ik wil graag dat het breed gebruikt wordt.”

Het prototype is uitgevoerd in beton. “Modern beton is waterdicht. De groeve wordt uitgespaard in het buitenspouwblad door tijdens het storten een extra materiaal toe te voegen, dat je eruit haalt na het ontkisten. In het prototype hebben we dat gedaan met purschuim, voor grootschalige productie moet je een ander materiaal gebruiken zoals rubber. Je kunt rond de groeve nog een extra laag van vulkanisch as, poeder of steen toevoegen om de aanhechting van mossen te bevorderen.” De constructie hoeft volgens Retel Helmrich niet veel meer te kosten dan een standaard regenpijp. “Houd er wel rekening mee dat het water iets langzamer stroomt. Maar de capaciteit kan eenvoudig vergroot worden door meer groeven aan te brengen; je kunt een heel netwerk over de gevel maken.”

Foto Stad Natuur1 Joris Buijs

Het ontwerp van Victor Retel Helmrich tentoongesteld tijdens de expositie STAD = NATUUR in Tilburg.

Toepasbaar in verschillende bouwwijzen
De open hemelwaterafvoer is volgens Retel Helmrich toepasbaar in verschillende bouwwijzen. De productie past het beste bij een prefab bouwwijze, waarbij betonnen gevelelementen in een werkplaats horizontaal worden gestort. Storten op de bouwplaats gebeurt verticaal. Ook dat kan, maar is lastiger. “En duurzame gebouwen zijn vaak niet van beton maar van baksteen of hout. Dan kun je geprefabriceerde betonnen elementen maken met de hemelwaterafvoer, en deze inbouwen.”

Ecologische kennis en creativiteit
Nog een laatste tip die Retel Helmrich wil meegeven aan collega’s: Werk samen met een ecoloog, als je zelf niet de ecologische kennis in huis hebt. “Je hebt kennis van de natuur nodig om die te kunnen integreren in je ontwerp. Ook samenwerking met kunstenaars kan veel opleveren. Hun vrije manier van denken kan helpen om tot mooie creatieve oplossingen te komen.” Niet voor niets was Retel Helmrichs hemelwater-ontwerp te zien op de kunstbeurs Kunstloc Brabant. “Sommige collega’s vrezen dat dit leidt tot ruige ontwerpen of een houtje-touwtje uitstraling, maar dat is een misverstand. Je kunt heel strak ontwerpen en tegelijk de natuur zijn gang laten gaan binnen aangegeven grenzen. Dat contrast tussen natuur en cultuur zie je bij de open hemelwaterafvoer: een organische structuur in een verder strakke gevel.”

Tekst: Mariël Verburg, 23 februari 2023
Beeld: Joris Buijs en Victor Retel Helmrich

image

Ontwerp meer groen op en aan je gebouw

Groene daken en gevels zien er niet alleen aantrekkelijk uit, ze zorgen er ook voor dat het gebouwontwerp bijdraagt aan een gezondere stad. Uitdaging is het groen de ruimte te geven.

image

Natuurinclusief opdrachtgeven

Hoe maak je de slag van beleid naar uitvoering in duurzaam en natuurinclusief bouwen? Goed aanbesteden is essentieel! Eva van der Graaf en Leon Dielen van Tauw geven tips.

image

‘Natuurinclusief ontwerp geeft gebouw extra kwaliteiten’

Natuurinclusief ontwerpen is volgens architect Victor Retel Helmrich de manier bij uitstek om ecologische kennis, constructieve kennis en architectonische kwaliteit met elkaar te verbinden.

image

Gevarieerd groen vergroot veerkracht en gezondheid

Gevarieerd groen vergroot de veerkracht en gezondheid van de openbare ruimte. Zonder variatie raakt het landschap uit balans en krijgen overlastgevende soorten meer kansen.

Alle van nature in het wild levende vogels en vleermuizen zijn strikt beschermd. Voor aanvang van bouw- en renovatiewerkzaamheden is het van belang rekening te houden met de wettelijke vereisten die voortvloeien uit de Wet natuurbescherming.

Meld je aan voor de nieuwsbrief