“De nesten van alle inheemse vogelsoorten zijn gedurende het broedseizoen beschermd op grond van de Omgevingswet”, legt Van Muiswinkel uit. “Inheemse soorten zijn de soorten die van nature in Nederland voorkomen. Hun nesten mogen niet zonder toestemming worden verwijderd, beschadigd of verstoord, ook niet als dat nodig is om een struik te snoeien of een gebouw te renoveren. Niet rücksichtslos zonder vergunning werken in het broedseizoen dus; dat is vragen om problemen.”

Daarbij maakt het niet uit of een verstoring, beschadiging of vernieling onbedoeld is: “Als je vooraf wist of had moeten weten dat jouw handeling een negatief effect kon hebben, maar je hebt het toch gedaan waardoor een nest beschadigd raakte, dan geldt dat evengoed als overtreding.” Dus bedoeld of onbedoeld: het is een economisch delict dat bestraft kan worden met een hechtenis, taakstraf of geldboete.

Het hele jaar
Ook buiten het broedseizoen is opletten geboden, want voor sommige vogelsoorten geldt de nestbescherming het hele jaar door. Ook als het nest verlaten is. “Soorten als de huismus of steenuil gebruiken het nest namelijk ook buiten het broedseizoen en andere soorten keren ieder jaar weer terug naar hetzelfde nest.” Om na te gaan welke soorten het nest jaarrond gebruiken, heeft de RVO de Indicatieve lijst jaarrond beschermde vogelnesten opgesteld. Van Muiswinkel: “De soorten op de lijst zijn verdeeld in vijf categorieën. De nesten van de categorieën 1 tot en met 4 zijn in beginsel jaarrond beschermd. Die van categorie 5 zijn dat in eerste instantie niet maar vereisen wel altijd per geval nader ecologisch onderzoek waaruit jaarronde bescherming kan volgen. Overigens kunnen provincies ook zo’n lijst opstellen, die op details kan afwijken van de RVO-lijst. De provinciale lijst gaat dan voor.”

Een dakbroedende scholekster keert met voedsel terug naar zijn jong. Scholeksters broeden elk jaar op dezelfde plek. Beeld: Janet Bos

Ook omgeving is beschermd
Ook de omgeving rondom het nest is beschermd, vertelt Van Muiswinkel: “Nestbescherming moet je ruim uitleggen, volgens de geest van de wet: de vogel moet in staat zijn om het broeden tot een succes te maken. Dat betekent ook dat er in de omgeving voldoende voedsel moet zijn voor de jongen, en dekking voor de nestvlieders. Die functionele leefomgeving valt onder de nestbescherming.”

Het is dus van belang om vóór de start van maaien, snoeien of andere activiteiten, een ecologisch onderzoek doen: zijn er nesten, en van welke soorten? Als bekend is welke soorten aanwezig kunnen zijn, kan een ter zake kundige ecoloog adviseren hoe negatieve effecten van de werkzaamheden kunnen worden voorkomen. Voor enkele veel voorkomende soorten zijn daarover ook kennisdocumenten van BIJ 12: “Er zijn kennisdocumenten voor vogels als de gierzwaluw en huismus, maar ook zoogdieren zoals de das of de bever. Per soort worden maatregelen gegeven om negatieve effecten van de activiteit te voorkomen, naast maatregelen die je altijd kunt treffen. Mogelijke maatregelen zijn bijvoorbeeld: werk buiten de periodes dat de soorten actief zijn, faseer activiteiten in ruimte en tijd, bied alternatieve nestruimte aan.”

Gedragscode
Wie ondanks de kans op verstoring of vernieling van nesten, toch aan de slag wil, heeft vaak omgevingsvergunningen nodig. “Als er beschermde soorten aanwezig zijn, moet in elk geval een omgevingsvergunning voor flora- en fauna-activiteiten worden aangevraagd bij de provincie. Maar een vrijstelling van die vergunningsplicht is mogelijk als de werkzaamheden nauwgezet volgens een erkende gedragscode worden uitgevoerd. Voor gemeenten en iedereen die in opdracht van gemeenten werkt, is dat de Gedragscode soortbescherming gemeenten 2023.”

Woningcorporaties
Voor ruimtelijke ingrepen, beheer en onderhoud door woningcorporaties, geldt de Gedragscode soortenbescherming voor woningcorporaties. De code schrijft maatregelen voor om negatieve effecten voor gebouwbewonende soorten te voorkomen. “Bijvoorbeeld: hooguit 10% van de voor huismus en gierzwaluw geschikte woningen tegelijk aanpakken per woonwijk en dorp.” Maar, waarschuwt Van Muiswinkel, “werken volgens die gedragscode vrijwaart je niet voor het aanvragen van een omgevingsvergunning als er een huismussen- of gierzwaluwenkolonie door wordt geraakt. Dan is er wel een vergunning nodig.”

Naast de gedragscode is er ook de Landelijke leidraad natuurvrij maken bij na-isolatie en renovatie van woningen en gebouwen. “De leidraad geeft aan hoe je kunt voorkomen dat gebouwbewonende soorten worden verwond of gedood bij renovatie of na-isolatie. De leidraad ontheft niemand van de vergunningsplicht zoals het volgen van gedragscodes, maar is bedoeld als handreiking. Als je de maatregelen uit de leidraad opneemt in je vergunningaanvraag, is de kans groter dat je aan de vereisten voldoet.”

Tekst: Mariël Verburg, Vogelbescherming Nederland, 7 juni 2024
Beeld: Shutterstock en Vivara Pro.