Oeverzwaluwen in de holten. Duiven die nestelen op de balken. Vleermuizen in de spouw. Halsbloemen die zich op de muur vestigen en insecten die daarop afkomen. De rivierdonderpad die schuilt in de structuren onder water, vele dieren die veilig passeren onder de weg door of over het water heen... Bruggen kunnen geweldig bijdragen aan de ecologische structuur van de stad, weet Jorine Noordman, specialist natuurinclusief bouwen bij de gemeente Amsterdam.

Amsterdam wil komende jaren 125 bruggen vervangen of restaureren, naast tientallen kilometers kademuur. Noordman: “We hebben geïnventariseerd wat de eisen zijn, bijvoorbeeld vanuit Europese richtlijnen. Welke plant- en diersoorten zijn beschermd volgens de wet? Welke soorten vinden wij belangrijk voor Amsterdam? Dat deden we samen met specialisten van onder andere Waternet, Vogelbescherming, Floron en Ravon.”

Standaard maatregelenpakket
De bevindingen zijn vastgelegd in het Handboek natuurinclusieve bruggen en kademuren. Het handboek bestaat deels uit generieke eisen, waar een nieuwe of gerenoveerde brug of kade voor de gemeente minimaal aan moet voldoen. Zo moeten onder het brugdek verblijfplaatsen worden aangebracht voor vogels en vleermuizen. Voor de voegen moet kalkrijke mortel worden gebruikt ten behoeve van muurflora. En onder water zijn structuren vereist waar vissen kunnen schuilen en eventueel waterplanten kunnen groeien. Naast deze generieke eisen biedt het handboek een overzicht van projectspecifieke maatregelen: mogelijke extra eisen om de natuur nog meer te versterken, zoals een oeverzwaluwwand of een faunapassage.

Het handboek maakt het voor alle betrokkenen gemakkelijker, vertelt Noordman. “Wij hoeven niet bij elk project opnieuw na te denken over de maatregelen, zo kan het proces sneller verlopen. En voor de aannemer is het makkelijk dat er een standaard maatregelenpakket is, dan hoeft hij het niet allemaal zelf uit te zoeken.” Bovendien wordt natuurinclusiviteit op deze manier verankerd in het beleid.
Noordman verwacht daarom dat het handboek ook andere organisaties kan helpen. “Gemeenten, provincies, Rijkswaterstaat: iedereen die bruggen bouwt, kan dit één op één overnemen. Kopieer het, gebruik het, en laat het ons weten als je nieuwe inzichten of verbeteringen hebt.”

Maatwerk
Binnen de eisen van het handboek is nog steeds veel maatwerk mogelijk, en dat is ook nodig, legt Noordman uit. “Elke brugconstructie is anders. Het gebruik verschilt, van voetgangers tot zwaar verkeer en trams. En veel bruggen hebben een monumentale status, daar mag je weinig veranderen aan het zicht of de materialen. Maar zelfs daar kunnen we – in overleg met de afdeling Monumenten en archeologie – een voeg openlaten met ruimte erachter voor de vleermuis, een gaatje voor de gele kwikstaart maken, een nestkast onder de brug of stortstenen onder water aanbrengen.”

Beheer
Beheerders zijn in Amsterdam al vroegtijdig betrokken bij het natuurinclusieve beleid. Want na de bouw of renovatie is het van belang dat de brug op de juiste manier wordt beheerd. “Als je dat niet meteen meeneemt, loop je daar jaren later tegenaan.” Het beheersysteem is daarbij aangepast: “Eerst waren beheer van groen en van constructies zoals bruggen gescheiden, waardoor de technici niet wisten wat ze moesten doen met de plantengroei tussen de stenen. Bij inspectie, onderhoud of beheer ging daardoor vaak veel vegetatie verloren. Nu hebben we een plan met wat er mag groeien en wat niet. Er zijn afspraken gemaakt over de hoeveelheid die ze laten staan bij onderhouds- en inspectierondes zodat de constructies veilig blijven en de vegetatie zichzelf makkelijk weer kan herstellen. Als de natuur hier wil groeien, moeten we dat faciliteren. De winsten daarvan zijn gigantisch groot. Een oppervlakte ter grootte van het Sarphatipark is nu een biotoop geworden voor vele soorten planten en dieren.”

Tekst: Mariël Verburg, Vogelbescherming Nederland, 26 maart 2025
Beeld: Smartland landscape Architecture