Bij veel kwekers en tuincentra kun je de meest exotische planten kopen. Ze zien er misschien mooi uit, maar zijn vaak niet de beste keuze voor lokale insecten en vogels. Die zijn meer gebaat bij inheemse planten: soorten die hier van nature voorkomen en zijn aangepast aan de lokale omstandigheden, zoals bodemsoort, wind en neerslag.

Goed op elkaar ingespeeld
Diverse wetenschappelijke studies laten zien dat inheemse planten veel meer insectensoorten aantrekken dan uitheemse. Dat komt doordat inheemse soorten in de loop van honderdduizenden jaren goed op elkaar ingespeeld zijn. Insecten zijn voor hun voedingsstoffen afhankelijk van planten, soms van heel specifieke soorten. Op hun beurt zijn de planten voor hun bestuiving afhankelijk van (specifieke) insecten. Ook de ritmes van inheemse soorten sluiten op elkaar aan – zolang die door klimaatverandering niet verschuiven. Zo komen de rupsen van de wintervlinder uit wanneer de blaadjes van de zomereik uit de knop komen, en dat komt overeen met het moment dat koolmezen op zoek gaan naar voer voor hun jongen.

Lokaal slaat beter aan
Inheemse planten zijn ook beter aangepast aan de Nederlandse leefomstandigheden, zoals de samenstelling van de bodem en het lokale klimaat. Dat maakt dat ze hier van nature goed groeien en een betere weerstand hebben tegen ziektes en plagen, die eerder vat hebben op een exoot die letterlijk ‘uit zijn element’ is. Daardoor hebben ze ook geen kunstmatige voedingsmiddelen nodig om hen te ondersteunen bij de groei of bestrijdingsmiddelen tegen plagen, en dat is weer gezonder voor de bodem. Ook soorten die van nature in Nederland voorkomen maar in het buitenland gekweekt zijn, kunnen andere eigenschappen hebben waardoor ze anders op de omstandigheden hier reageren.

Wees ook voorzichtig bij de keuze voor cultivars: planten die gekweekt zijn op bijvoorbeeld bloemgrootte, kleur of groeisnelheid. Die eigenschappen zijn vaak door mensen gekozen omdat ze ‘mooi’ of ‘praktisch’ zijn. Zo zijn er vlinderstruiken (Buddleja davidii) gecultiveerd die zich niet voortplanten; die kunnen zich niet ongewenst uitbreiden terwijl ze wel van nut zijn voor de vlinders. Maar veel cultivars zijn voor insecten geen verbetering. Ze bloeien bijvoorbeeld op andere momenten dan insecten gewend zijn. Een gecultiveerde bloemkleur wordt door insecten minder goed herkend, en in een extra volle bloem kunnen ze niet meer bij de meeldraden komen. Dan lijkt de bloemenpracht misschien een gedekte tafel voor insecten, maar kunnen ze het eten niet bemachtigen. Ze verhongeren of moeten elders op zoek.

Soms vormen uitheemse planten een mooie aanvulling op de inheemse vegetatie, doordat ze juist bloeien of vrucht dragen op een moment dat er weinig ander voedsel voor insecten en vogels te vinden is. In zo’n geval kun je overwegen om een uitheemse soort aan te planten. Vermijd dan wel altijd de (potentieel) invasieve soorten, want die kunnen zich snel vermeerderen; ze verdringen dan inheemse planten en richten zo veel schade aan. In een lokaal ecosysteem zijn de soorten op elkaar afgestemd en op een bepaalde manier van elkaar afhankelijk. Invasieve soorten verstoren dat evenwicht.

Kies bij uitheemse planten het liefst voor soorten die verwant zijn aan inheemse planten, dan herkennen insecten ze sneller als voedselbron. Zo is de Verbena officinalis (ijzerhard) inheems, maar ook de verwante Verbena bonariensis is populair bij bestuivende insecten. Tips over mogelijk invasieve soorten en hun alternatieven zijn te vinden op de website Tuin er niet in van Floron.

Hommels weten de wilde marjolein goed te vinden.

Biologisch is beter
Doe de vogels (en jezelf) een plezier en kies altijd biologische zaden, bollen of planten, want die zijn niet behandeld met bestrijdingsmiddelen. Zo voorkom je dat insectenpopulaties sterk afnemen door het gif op de planten die je eigenlijk kocht om hen te helpen. Het gif dringt ook door in de voedselketen, via de insecten naar dieren die planten of insecten eten. Zo komt het niet alleen in grote hoeveelheden terecht in toppredatoren als roofvogels, maar stapelt het zich ook op in ons ecosysteem: in de lucht, de bodem, in ons eten en in onszelf.

Trouwens, biologische planten zijn meestal ook sterker. Misschien zien ze er wat minder puntgaaf uit dan hun bespoten soortgenoten, maar ze hebben wel meer weerstand opgebouwd en doen het daardoor vaak beter in je tuin.

Labels en keurmerken
Kijk voordat je planten gaat kopen, welke keurmerken je kunt gebruiken om te bepalen of je een echt biologische plant in je handen hebt. Er zijn er vele, maar lang niet allemaal maken ze hun groene beloften niet waar. Milieu Centraal raadt aan om te kiezen voor EU-Biologisch, EKO of Demeter, dan weet je zeker dat je echt biologisch koopt. Ook in de webshop van Vogelbescherming kun je planten kiezen die inheems en biologisch zijn.

Tekst: Mariël Verburg, Vogelbescherming Nederland, 24 februari 2025
Beeld: Wilde marjoelein met hommels, Jasper de Ruiter