Zakkende straten
Het gemeenteperk naast mijn tuin zit altijd vol leven. Dit voorjaar gonsden de bijen er, gelokt door de bloemen van de ribes. Daarna bood het groen een schuilplek aan net uitgevlogen jonge musjes en koolmeesjes. Soms horen we er egels scharrelen, en nu in juli zit het vol met kwetterende mussen. Eventjes nog, want binnenkort wordt het perk geruimd. Net als bijna al het groen in de wijk.

De wijk waar ik woon gaat eens in de tien, vijftien jaar op de schop. De veenbodem eronder klinkt in, waardoor straten, stoepen, perken en tuinen met ongeveer een centimeter per jaar zakken. Wanneer de verzakking te groot wordt, worden alle straten opgebroken, om ze – met ondergrondse infrastructuur en al – op te hogen en opnieuw te bestraten.

Kaalslag
Voor die renovatie worden de meeste bomen langs de straten gekapt. Veel plantsoenen worden leeggehaald en na ophoging opnieuw aangelegd. Zo wordt bij elke ophoging een slag toegebracht aan de biodiversiteit in de wijk. En doordat het meeste groen niet de kans krijgt om tot volle wasdom te komen, wordt het hier nooit echt lommerrijk. Terwijl volwassen groen juist zo belangrijk is om de gevolgen van klimaatverandering te temperen.

Het is niet dat mijn gemeente geen hart heeft voor groen, in tegendeel. Ze zet actief in op vergroening, elke gekapte boom wordt vervangen door een nieuwe, en groenperken worden met zorg aangelegd en onderhouden. Volgens de gemeente kan ze niet anders dan kappen: de boomwortels sterven af wanneer er bij de ophoging een laag aarde bovenop komt.

Hetzelfde fietspad uit de foto bovenaan dit artikel, na de wijkophoging.

Bekend probleem
Veel gemeenten die zijn gebouwd op polders en veengronden kampen met verzakking, zegt bomenexpert Edwin Koot. Met zijn bedrijf EKootree geeft hij adviezen voor een groene buitenruimte. Hij ziet het bijvoorbeeld bij plaatsen in het Groene Hart zoals Woerden, Vianen en Leerdam, maar ook sommige gemeenten in Noord-Nederland moeten ophogen. Dat bomen die operatie vaak niet overleven, is een bekend probleem.

“Vaak wordt ervoor gekozen om alles plat te bulldozeren”, zegt Koot, “want dat is het goedkoopst. En dat is zoals we het altijd hebben gedaan. Maar als je wilt, zijn er wel degelijk mogelijkheden om het groen te sparen. Dat komt ten goede aan de leefbaarheid in de wijk.” Trouwens, ook het kappen van groen kost de gemeente geld: “Denk eens wat het doet met de huizenprijzen wanneer volwassen groen wordt vervangen door Vinex-sprietjes. Dat zie je terug in de WOZ-waarde. Bovendien: wanneer je als gemeente in het Groene Hart zit, schept dat verplichtingen voor je ecologische functies.”


Acht tips voor groenbehoud
Om de periodieke kaalslag te voorkomen, is volgens Koot een bomenvisie nodig. Maar ook met een aantal praktische maatregelen kunnen al bomen gespaard worden. Koot geeft acht tips voor groenbehoud bij wijkophoging:

1.) Ophogen met granulaat
“De bomen sterven doordat de wortels na ophoging geen zuurstof meer krijgen. Dit kun je voorkomen door bijvoorbeeld granulaatkorrels of lavabrokken onder de boomkroon te gebruiken. Die laten wel voldoende zuurstof door.”

2.) Laten afsterven
“Wanneer je de grond rond een boom ophoogt, zal hij niet direct dood gaan; hij sterft langzaam af. Intussen groeit de nieuwe aanplant, die op termijn de groenfunctie kan overnemen. Zo creëer je een geleidelijke overgang.”

3.) Gefaseerd ophogen
“Een ophoging van meer dan tien centimeter in een jaar, dat overleven de meeste bomen niet. Maar als je het geleidelijk doet, eens in de zoveel jaar 10 centimeter of minder, dan kunnen de meeste bomen zich wel aanpassen.”

Een bomenrij die is mogen blijven staan, in de wijk van onze redacteur Mariël.

4.) Verplant bestaande bomen
“Je kunt bomen ook in de verhoogde grond terugzetten, met een verplantmachine. Je moet dan wel een flinke kluit meenemen. Steek in de jaren ervoor de wortels af, zodat de boom nieuwe wortels bij de stamvoet ontwikkelt. Dat doe je in een denkbeeldige achthoek rondom de stam: vier zijden in het ene jaar, de andere vier in het volgende jaar.”

5.) Bomen op een terp
“Wanneer je een boom aanplant op een kleine terp, is hij bij de volgende ophogingsronde gezakt tot straatniveau en kan hij dus een ronde blijven staan. Plant ook struiken aan op de terp zodat je verschillende lagen groen behoudt.”

6.) Kies bomen die ertegen kunnen
“Sommige bomen kunnen beter tegen ophoging. Dat zijn vooral de soorten die ook (tijdelijk) met hun voeten in het water kunnen staan, zoals populieren, wilgen of essen. Maar die takelen wel sneller af dan bijvoorbeeld eiken en vragen daardoor meer beheer.”

7.) Bomen op een heipaal
“In Gouda hebben ze bomen aangeplant op een soort heipalen, zodat de boom niet mee zakt met de bodemverzakking.”

8.) Werk eromheen
“Al het groen weghalen vinden gemeenten vaak het makkelijkst. Maar waarom zou je niet om plantsoenen of bomenweides heen kunnen werken; je werkt toch ook om de huizen heen? Wanneer je een plantsoen met bomen en struiken laat staan en niet ophoogt, krijg je meer glooiing in het landschap. Creëer wel wadi’s of een goede afwatering om te voorkomen dat het een zwembad wordt. Uiteindelijk, na verdere verzakking, wordt het te nat voor de bomen en sterven ze af. Maar zo breng je wel variatie aan in de omgang met groen: niet alles in één keer weg, maar iedere keer slechts een deel.”

Tekst en beeld door: Mariël Verburg, 27 juli 2022