Lichtvervuiling is schadelijk
Lichtvervuiling geeft op vele manieren problemen voor dieren die ’s nachts actief zijn, legt Spoelstra uit. “De duisternis geeft hen bescherming. Bij verlichting valt die bescherming weg. Insecten bijvoorbeeld die ’s nachts vliegen, worden aangetrokken door verlichting. Zij horen tot de soorten die het meest achteruit gaan. Dat is een probleem voor die populaties, maar op den duur ook voor vogels en vleermuizen die afhankelijk zijn van insecten.” Andere dieren mijden het licht, zoals bosmuizen: “Die zijn in een straal van tientallen meters rond lantaarnpalen niet actief. Dat gebied valt dus ook weg als jaaggebied voor uilen. Ook vleermuizen verliezen leefgebied; zij hebben bescherming van de duisternis nodig.”

Dieren die juist overdag actief zijn, ondervinden ook schade door lichtvervuiling: het verstoort hun slaapritme. “Koolmezen worden rusteloos, ze blijven de hele nacht bewegen. Roodborsten zitten bij lantaarnpalen soms midden in de nacht te zingen. Indirect kan dat schadelijk zijn want deze vogels krijgen misschien minder nakomelingen. Zo kunnen soorten die het al moeilijk hebben, net over het randje heen geduwd worden door licht.”

Veel dodelijker is de desoriëntatie die licht teweeg kan brengen bij trekvogels. “Die worden aangetrokken door verlichting van boorplatforms, schepen of eilanden. Tienduizenden vogels kunnen daardoor sterven. In Amerika is dat ook bekend bij de 9/11 memorial lights: die lampen schijnen precies langs een trekroute. Die moeten soms uit, anders raken honderdduizenden vogels de weg kwijt.”

Zo voorkom je lichtvervuiling
Welke maatregelen kunnen beleidsmakers nemen om lichtvervuiling tegen te gaan? Spoelstra noemt er vier:

1. “De beste oplossing is licht vermijden. De gemeente Texel bekeek in samenspraak met haar bevolking waar verlichting weggelaten kon worden. Op sommige plekken blijkt licht dan niet nodig te zijn. Texel is nu donkerder dan het was. Je kunt ook de tijden waarop licht aan staat beperken, of lampen laten reageren op onze aanwezigheid: adaptieve verlichting.”
2. “Als licht niet vermeden kan worden, houd dan de lichtintensiteit zo laag mogelijk. De gemeente Rotterdam is een schoolvoorbeeld: die heeft 100.000 led-armaturen geplaatst met een dimfunctie. Dan kan bijvoorbeeld na één uur nachts het lichtniveau worden verlaagd.”
3. “Kies voor een warmere lichtkleur: die bevat minder blauw licht, dat het meeste insecten aantrekt en door nachtactieve zoogdieren als meest fel ervaren wordt. Rijkswaterstaat heeft daarom de Afsluitdijk met warmer licht verlicht. Met led kun je elke kleur kiezen. Blauw licht is soms marginaal zuiniger, maar de voordelen van warm licht wegen daar ruimschoots tegenop.”
4. “Scherm de lichtbron af, zodat het licht niet terecht komt op plekken waar je het niet wilt hebben.”

Spoelstra waarschuwt voor het plaatsen van vleermuisvriendelijke verlichting bij verblijfplaatsen van vleermuizen: “Vleermuizen zien dit licht vaak niet en gaan zich mogelijk normaal gedragen. Ze wanen zich dus veilig maar zijn dat niet: roofdieren als marters of uilen kunnen ze dan betrekkelijk makkelijk pakken. Plaats dus bij een vleermuisverblijf liever geen verlichting.” Overigens is het verlichten van een vleermuiskolonie ook bij wet verboden: “Volgens de natuurwetgeving mag je habitatrichtlijnsoorten niet dusdanig verstoren dat de kans bestaat dat populaties er last van hebben.”

Meer weten over het voorkomen van lichtvervuiling?
Eurobats heeft een uitgebreide ‘Guidelines’ publicatie over vleermuizen en verlichting

De Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde heeft een expertgroep lichthinder (waar Kamiel Spoelstra deel van uitmaakt) en publiceert richtlijnen om lichthinder te voorkomen.

Op Lichtopnatuur.org zijn wetenschappelijke publicaties over lichtvervuiling te vinden.

Tekst: Mariël Verburg, Vogelbescherming Nederland, 8 mei 2024
Beeld: Kamiel Spoelstra, NIOO-KNAW